İLESAM CUMARTESİ SOHBETLERİ ve ŞİİR DİNLETİSİ 

(29 NİSAN 2017) 

“MOĞOLCA MI TÜRKÇE Mİ? TÜRKÇE Mİ MOĞOLCA MI?”

“MOĞOLCA MI TÜRKÇE Mİ? TÜRKÇE Mİ MOĞOLCA MI? ”

Edebiyatın, sanatın, kültürün, aktüel konuların buluşma noktası olan İLESAM Genel Merkezi’nde  29 Nisan 2017 tarihinde yeni bir etkinlik daha gerçekleştirildi.

İLESAM yönetim kurulu üyelerinden Durak Turan Düz’ün yaptığı açılış konuşmasıyla başlayan program Prof. Dr. Tuncer Gülensoy’un “ Moğolca mı Türkçe mi? Türkçe mi Moğolca mı ” temalı konuşması ile devam etti.

Konuşma notlarını bizlerle paylaşan Prof. Dr. Tuncer Gülensoy’a teşekkür ediyor ve notlarından derlediğimiz metni sizlere aktarıyoruz:

        “ Türklerin Orta Asya’dan başka, yeryüzünde çok geniş bölgelere yayılmaları sonucunda, Türk dilinin de, kendisi ile köken bakımından yakınlığı olan veya olmayan birçok dille ilişkisi olmuştur. Bu ilişki sonucunda Türkçe ile başka diller arasında karşılıklı etkiler oluşmuş ve Türkçe bu dillerden pek çok yabancı sözcükler aldığı gibi, o dillere de kendisinden pek çok sözcükler vermiştir.

         Türklerin, “TÜRK” adı altında tarih sahnesine çıktıkları sıralarda, bugünkü Moğol, Mançu-Tunguz ve Korelilerin atalarıyla, güneyde Çinlilerle, batıda Fin-Ugor soylu Macarlar, Finler, Samoyetler gibi kavimlerle temasta bulundukları bilinmektedir.

          Türkler M.S. X. yüzyılda  (921 yılında),  Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han zamanında İslâmiyeti kabul ettikten sonra Arap ve Fars dünyası ile yakın ilişki kurmuş, din dili olarak Arapçaya, edebiyat dili olarak da Farsçaya yakınlık duymuşlardır. XI. yüzyılda batı ve güneybatıya yayılan Türkler, Hint, Gürcü ve Bizans kavimleriyle tanışmış, bu kavimlerin kültürleri ve dillerinin etkisinde de kalmıştır. Türklerin Farsça, Arapça, Hintçe (Sanskritçe), Soğutça, Çince, (daha sonra yakınlaştığı Slav dilleri) ve Hint-Avrupa dilleriyle, kelime alışverişi dışında dil akrabalığı yoktur. Fakat Türkçenin Moğol, Mançu-Tunguz, Kore ve Japon dilleri ile akrabalığı ve ortak bir atadan, yani ANA ALTAY dilinden türedikleri kanıtlanmış, bu grup “ALTAY DİLLERİ TEORİSİ” adı altında bir araya toplanmıştır.

           Altay dilleri teorisinin temsilcileri G.J. Ramstedt, J. Nemeth, Z. Gombocz, Wl. Kotwicz, B. Ya. Vladimirtsov, P. Aalto, N.Poppe, D. Sinor,  A. Temir, T. Tekin,  Osman Nedim Tuna, T. Gülensoy, A.B. Ercilasun, O.F.Sertkaya gibi Mongolist, Türkolog ve Altayistlerdir. Sir Gerard Clauson, Gerhard Doerfer, S. Tezcan gibi bazı Türkologlar bu teorinin karşıtları olmuşlar; mesela Moğolca-Türkçe sözcük benzerliğinin tarih içinde bir alış-veriş olduğunu savunmuşlardır.

          “Ural-Altay Dilleri Teorisi” ve “Altay Dilleri Teorisi” üzerine A. Temir, T. Tekin, O.N. Tuna  gibi Türkologlar tarafından yapılan bilimsel araştırmalar Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü tarafından 1971 yılında yayınlanan “TÜRK DÜNYASI EL KİTABI” adlı eser (s. 115-130) ile bu kitabın genişletilmiş ikinci baskısında yer almaktadır.

          Moğolcanın ilk grameri Alman dilcisi Isaac Jacob Schmidt’in  “Grammatik der mongolischen Sprache” (St. Petersburg 1831) adlı eseridir.

         Daha sonra Aleksei Bobrovnikov’un “Grammatika mongol’skogo-kalmyckago iazyka” (Kazan 1849) ile G.J. Ramstedt’in “Über die Konjugation des Khalkha-Mongolischen” (Helsingfors 1903) adlı gramerleri Moğolca üzerine yazılmış önemli eserlerdir.

1. yüzyılda yaşamış olan Moğolcanın en büyük dilcilerinden Nicholas Poppe’nin, en eski metinleri XIII. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen Moğol dili (Buryatlar ile İç ve Dış Moğolistan’daki bütün Moğolların yazı dili) ile ilgili “A Grammer of Written Mongolian” (Wiesbaden 1963)  adlı eseri, Türkolog Günay Karaağaç tarafından “Moğol Yazı Dilinin Grameri” adı ile Türkçeye çevrilerek yayınlanmıştır (Ege Üniversitesi Basımevi, Bor nova – İzmir, 254 S.). Bu eserde I. GİRİŞ: “Moğol Yazısının Kaynağı”, “haP’ags-Pa yazısı”, “Moğol Konuşma Dili”; II. SES BİLGİSİ; III. YAZI; IV. TÜRETME; V. İŞLETME; VI. SENTAKS olarak gramerin bütün bölümleri örnekleriyle ele alınıp işlenmiştir. Bu eser, karşılaştırmalı Moğolca-Türkçe çalışmaları için tam bir el kitabı olup, bütün Türkologlar tarafından dikkatle incelenmelidir.

        Bizim bu çalışmada kullandığımız eser, Ferdinand D. LESSİNG’in Günay Karaağaç tarafından Türkçeye tercüme edilen ve Tuncer Gülensoy tarafından incelenip raporu hazırlanan “MOĞOLCA-TÜRKÇE SÖZLÜK” (2 cilt, Ankara 2003, TDK yay. 1769 S.) adlı sözlüğüdür. Bu sözlük, madde başları dikkate alınarak taranmış, Moğolcanın Türkçe ile yakınlığı görülen bütün sözcükleri abc sırasına göre Türkçe ile karşılaştırılarak verilmiştir.

        Ben, Türkiye’de Prof. Dr. Ahmet Temir’in danışmanlığında “Moğolların Gizli Tarihi’nde Hâl Ekleri ve Cümlede Kullanılış Şekilleri” adlı bir Doktora tezi hazırlayan ilk Mongolist, Türkolog ve Altayist olarak Moğolca-Türkçe akrabalığına inananlardanım. Türkçe-Moğolca dil ilişkileri üzerine pek çok bilimsel makale yayınladım ve tebliğ sundum. “Moğolların Gizli Tarihi” adlı eseri hem dil, hem tarih, hem de halk bilimi-folklor-onomastik açılarından inceleyerek araştırmalar yaptım. Bunun yanında XVI. yüzyılda yazılmış olan Moğolca “ALTAN TOPÇİ” adlı eseri Türkçeye çevirip, zengin dip otları ve dizini ile birlikte, önce TTK-Belleten’inde (3 ayrı makale hâlinde) sonra da kitap bütünlüğünde yayınladım. (Ankara 2004, Kültür Ajans yay.) Moğolca, Moğolların Gizli Tarihi, Cengiz Kağan’ın Şeceresi, Dîvânu Lugâti’t-Türk ve Kutadgu Bilig’deki Moğolca kelimeler, Anadolu ağızlarındaki Moğolca kelimeler ve başka adlarla yaptığım araştırmaların bibliyografik künyeleri Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü tarafından yayınlanan “TÜRK-MOĞOL ARAŞTIRMALARI: PROF. DR. TUNCER GÜLENSOY ARMAĞANI” (Ankara 2013) adlı kitaptan temin edilebilir.

Moğolca ile Türkçenin dil ilişkisi bir “kelime (sözcük) alışverişi” değil, tarihî bir kardeşliğe dayanmaktadır.

 Lessing’in “Moğolca-Türkçe Sözlük” adlı eseri içinde madde başı olarak yer alan Moğolca sözcüklerin büyük bir kısmı Türkçedeki gibidir. Bu sözcüklerin birbirleriyle bu derece benzeşmesi insanın aklına bunlar “Moğolca mı Türkçe mi ? / Türkçe mi Moğolca mı?” sorusunu getirmektedir.

Moğolcadaki sözcüklerin “fonetik (ses)” ve “morfolojik (biçim)” bakımlarından Türkçedeki karşılıklarına bu derece benzemeleri pek çok Türkoloğu şaşırtacak derecededir.”

Konuşması esnasında karşılaştırmalı araştırmalarından da örnekler vererek, tek tek sözcükleri açıklayan Prof. Dr. Tuncer Gülensoy’a katılımlarından dolayı İLESAM Genel Başkan Yardımcısı İlter Yeşilay tarafından bir “Teşekkür Belgesi” takdim edildi.

Murat Duman’ın sunumuyla devam eden programın ikinci yarısını oluşturan “Şiir Dinletisi” birbirinden güzel şiirlere ev sahipliği yaptı.

Köy, memleket, yaşlılık, güzellik, Türkiye, destan, hukuk, adalet, vatan, dost, dua, sevgi, özlem bayrak temalı şiirler güne anlam kattı. Şiirlerin yanı sıra Âşık Dündar’ın, Ozan Sevdai’nin ve Necmi Dal’ın sazlarından dökülen türküler de katılımcılara keyifli anlar yaşattı.

Programa katılan isimler arasında Ali Kemal Parıldar, Bekir Aksoy, Bekir Yeğnidemir, Bayram Yelen, Musa Ay, Selahattin Dündar, Fevzi Coşkun, Halil Yazanel, Hüseyin Ünlü, Sibel Unur Özdemir, Orhan Vergili, Ertuğrul Yılmaz, Ozan Sevdai, Necmi Dal, Durak Turan Düz, Cahit Karaç, Mehmet Münir Atalar, Hüseyin Öndül, Fahri Aydın, Murat Haydaroğlu, Ömer Ünal, Hanifi Işık, Ali Kaya, Erdoğan Pamuk, Hicabi Koçyiğit, Seyfettin Çoban, Mehmet Erdinç, İlter Yeşilay, Murat Duman, Tuncer Ulusoy, Hayrettin Gültekin, Hasan Göktürk, Sevinç Doğancan Güven, Mahir Ünat, Celal Oğan, Cemal Nur Özdilek, Zehra Asuman, Murat Dudai ve Nuh Ali Berk de vardı.

Güzel bir Cumartesi etkinliği daha yüreklerdeki yerini aldı.

İLESAM Şiir Dinletilerimize şiire, sanata ve kültüre gönül veren herkesi- üyemiz olsun veya olmasın-bekliyoruz. Unutmayın!

Haber Metni: Sibel Unur Özdemir

Fotoğraflar: Sibel Unur Özdemir & Orhan Vergili